Gebruik van het woord ‘Inventie’ voor J. S. Bachs 15 Inventionen

Tijdens het laatste Festival Oude Muziek hebben we voor het eerst ons programma Inventions gespeeld, gebaseerd op de 15 beroemde Inventies van Johann Sebastian Bach.

In dit blog artikel kijken we naar voorlopers van Bach die het woord ook gebruikten in de titels van hun stukken. Het lijkt er niet op dat er een duidelijke standaard vorm was. Hieronder is een aantal andere stukken uitgelicht. Mis je iets? Laat het ons weten! Veel luisterplezier!

Invenzioni da camera van Francesco Antonio Bonporti (1712) 
Francesco Antonio Bonporti componeerde ook Inventies, maar dan voor viool en basso continuo. Interessant is dat deze stukken door Bach zelf blijkbaar interessant genoeg werden gevonden dat hij ze zelf op papier heeft gekopieerd. Bach’s eigen Inventies hebben echter verder geen muzikale relatie met, oftewel niks overgenomen van, Bonporti.
Bonporti heeft waarschijnlijk de stukken inventies gedoopt, omdat ze niet een structuur volgen die in die tijd gewoon was, zoals bijvoorbeeld de “sonate”.

Sonate, Symphonie …. van Biagio Marini (1629)
Een collectie vol met ‘uitvindingen’, zoals bijvoorbeeld een sonate zonder cadensen (zonder slot, of vergeleken met een uitgesproken tekst: een tekst zonder punten/zinseinden), een sonate voor 2 violen die 4 partijen spelen en een sonate waarbij de viool op drie snaren tegelijk speelt in de stijl van een lirone. In die tijd was het tegelijkertijd spelen van meerdere snaren op de viool nog een vernieuwing!  De bladmuziek is hier te vinden op IMSLP. Hieronder enkele stukken uit de collectie, waaronder aan het begin het stuk waar de viool drie snaren tegelijk speelt:

My Lord Chamberlain, His Galliard – Invention … for two to playe upon one Lute van John Dowland (1597)
Dit stuk heeft duidelijk niets te maken met de vorm ‘Inventie’ zoals Bach die gebruikt. Het is immers een Gaillarda. De benoeming refereert aan het idee dat het spelen van één luit door twee spelers een ‘inventie’ was. Het is het eerste gebruik van het woord “Invention” in het Engels in relatie tot muziek. Het is wel leuk om hiermee even aan te kaarten hoe in het verleden al heel veel geëxperimenteerd werd met muzikale grappen en het instrument an sich.

Le Chant des Oyseaulx & La Bataille – Premier livre des inventions musicales … contenant La Guerre … van Clement Janequin (1555)
Janequin was een van de meest beroemde componisten uit zijn tijd en toen al zeer populair.
In dit geval ligt de muzikale inventie in het programmatische van de stukken. Met de stem worden bijvoorbeeld de geluiden van een veldslag, of van verschillende vogels uitgebeeld.

Artificii musicali ne quali se contengono canoni in diverse maniere, contrapunti dopii, invention curiose, capritii, e sonate van Giovanni Battista Vitali (1689)
Kijk naar het mooie manuscript op IMSLP. Hierin worden allerlei ‘artificii’ bijeengebracht: het zijn een soort hersenkrakers. Vitali probeerde zichzelf op allerlei manieren uit te dagen. Er zijn bijvoorbeeld stukken waar de tweede viool partij wordt gevonden door hetzelfde stuk achterstevoren te lezen, of op zijn kop, of er is een stuk waarin de drie spelers in drie verschillende maatsoorten spelen!

Deze video is een beetje gek en met een gecomputeriseerd geluid, maar het geeft wel een idee hoe dit ‘plaatje’ dan daadwerkelijk muziek wordt.

Eervolle vermeldingen:

Opella nova, geistlicher Concerten … auff italiänische Invention componirt van Johann Hermann Schein (1618)

Il Cimento dell’armonia e dell’invenzione van Antonio Vivaldi (1725)

Cento concerti ecclesiastici … nova inventione commoda per ogni sorte de cantori, e per gli organisti van Lodovico da Viadana (1602)